בבניה

דער פאָרטרעט פון אַן אידעאַליש װײַב אין אַ פּאַָר דערצײלונגען פון אײַזיק מאיר דיק

אײַזיק מאיר דיק איז געװען אַ משכיל, און דערצו אײנער פון די ערשטע צו דערציען דאָס פאָלק אין ײדיש דװקא. דיקס לײענערס זײנען צום מערסטענס געװען װײַבער; פארשטײט זיך אז דער שרײַבער האָט זיך פֿאַרנומען מיט דער געזעלשאַפטליכער ראָלע און דעם גורל פון אַ װײַב.

דעם שרײבערס בליק אױף אַ װײַב בײַט זיך פאָרט פון מעשה צו מעשה, אפשר װען ער איז פונה צו פאַרשײדענע עולמות, אָדער צוליב דער אנטװיקלונג פון זײַן װעלט־אָנשויונג. לאָמיר אַרײַנקוקן אין צװײ דערצײלונגען: ״דער יורד״ און ״די פרומע תרצה״ . די בײדע זײַנען געדרוקט (און מסתמא געשריבן) געװאָרן צום אָנהײב פון מאיר דיקס שאַפנטלעכן לעבן, אין די פונפציקע יאָרן פון 18סן יאָרהונדערט, און בלױז פונף יאָר צעשײדן צװישן זײ. אַ װיכטיקער, מען קען זאָגן אפילו דער הױפטער, פארשױן אין בײדע דערצײלונגען איז אַ װײַב, און די דאָזיקע װײַבער זײנען די אײנציקע װײַבער אין זײערע מעשיות. די סיוזשעטן זײַנען אױך ענלעך: דאָס װײַב זעגנט זיך אפּ פון איר באַליבטן, װאָס װערט פאַרשװוּנדען אויפן װעג, און װאַרט אױף אים האָפנונגסלאָז.

עס זײַנען דאָ פאָרט עטלעכע װיכטיקע חילוקים.

סײַ ר׳ צדוקס װײַב און סײַ תרצה זײַנען קלוג און פרום און גוטע בעל־הביתטעס, נאָר ר׳ צדוקס װײַב האָט נישט קײן נאָמען און זאָגט נישט קײן װאָרט אין דער גאַנצער מעשה, בעת תרצה איז פאָרגעשטעלט געװאָרן מיט איר נאָמען, רעדט אַ סך, און בכלל זעט אױס װי אַ מענש, אַ באַזונדערע פּערזענלעכקײַט. זײ בײדע הײסן ״אשת חיל״, נאָר תרצה זיצט מיט איר מײדן אין שטוב, שפינט און װעבט, בעת ר׳ צדוקס װײַב פֿאַרנעמט זיך מיט ר׳ צדוקס געשעפֿט, אין װאָס פאַרשטײט זי ״פֿיל בעסער אַלס ער״.
װען ר׳ צדוק באַזוכט דעם רבֿ, פאָלגט אים זײַן װײַב שװײַגנדיק, און איז אַ פנים מסכים זאָל ער גײן אװעק קײן פרעמדע לענדער. תרצה פרוּװט, להװדיל, צו אָפּרעדן אליעםן, איר חתן, פֿון דער רײַזע, װײנט און זאָגט צו צו װאַרטן אויף אים ביז ״אירע גרויע האָר״.

בײדע װײַבער װאַרטן לאַנגע יאָרן אויף זײערע מענער, נאָר זײער געטרײַשאַפט איז אױך פאַרשײדענע. באװוּסט װערנדיק װעגן ר׳ צדוקס טױט, באַװײנט אים זײַן װײַב אַ גאַנץ יאָר, אָבער נאָך דעם איז זי ממשיך מיט איר לעבן: פירט די געשעפטן, האָט אַ חתונה און אַ קינד. װען ר׳ צדוקס װײַב טרעפט איר פאַרפאַלענעם מאַן אויף איר זונס ברית, צום אָנהײב דערקענט זי אים נישט אפילו. פון דעסטװעגן בלײַבט תרצה געטרײַ צו זײן טױטן חתן ביסן סוף, דערקענט אים אויף דער רגע און שטאַרבט מיט איר קאָף אױף זײַן ברוסט.

װאָס קען זײַן די סיבה פון אַזאַ שאַרפֿן חילוק? ס׳איז מעגלעך אַז אײַזיק־מאיר דיקס קוקװינקל אויף דער ראָלע פון אַ װײַב איז מיט די יאָרן געביטן געװאָרן, און תרצה איז נײנטער צו דעם אייראָפעישן ידעאל, בעת ר׳ צדוקס װײַב איז מער אלט־צײַטיק. עס קען זײַן דאָך אויך אַ טיפֿע סיבה. אײַזיק מאיר דיק האָט מסתמא געלײענט ספּורי מעשיות פון רבי נחמן דער בראַסלעװער, און אפשר האָבן זײ אויף אים א השפעה געהאַט. ס׳דאכט זיך אז תרצה איז ניט קײן װײַבס פאָרטרעט נאָר אַ משל, און דער פירוש איז, װי געװײנטלעך, די טרױעריקע געשיכטע פון ײִדישן פאָלק. אויב די דאָזיקע סברה איז ריכטיק, עס װערט גאָר גרינגער מפרש צו זײן די מעשה, איר קלאָרע ענלעכקײַט מיט שיר השירים, און דעם אומבאַפרײַטן און אומגליקלעכן פאַרשױן ־ תרצה.

This entry was posted on Monday, July 2nd, 2012 at 09:33 and is filed under Jewish, Yiddish. You can follow any responses to this entry through the RSS 2.0 feed. You can skip to the end and leave a response. Pinging is currently not allowed.